«Κανένας δεν αντιστέκεται, όταν ηξεύρη πως θε να λάβη το δίκαιόν του με την συνδρομήν του Νόμου».
(Τα Δίκαια του Ανθρώπου)
Ο Ρήγας, ο μέγιστος αυτός Έλληνας, γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο της Μαγνησίας, το οποίο κατέχει εν μέρει τη θέση των αρχαίων Φερών, σημαντικής πόλης της Θεσσαλίας κατά την αρχαιότητα. Ο ίδιος προτιμούσε να χρησιμοποιεί το Βελεστινλής ως επώνυμό του, το οποίο πηγάζει από την ονομασία της γενέτειράς του, ενώ σύγχρονοί του και μεταγενέστεροι σχολιαστές του έργου του, αναφέρονται στον Ρήγα με το επώνυμό του ως Φεραίος. Γύρω από την πραγματική του ταυτότητα υπάρχουν διάφορες εικασίες, αφού το επίθετο του πατέρα του και του παππού του ήταν Κυρατζής ή Κυριαζής, έτσι στη βιβλιογραφία συνηθίζεται να αναφέρεται ως «Βελεστινλής Φεραίος» για αποφυγή παρανοήσεων.
Ο Ρήγας, όντας ένα παιδί με φοβερή δίψα για μάθηση, έλαβε τις πρώτες του γνώσεις από τον ιερέα του Βελεστίνου και κατόπιν στη Ζαγορά, σε μια εποχή που η μόρφωση ήταν ένα προνόμιο για λίγους. Ο πατέρας του, αντιλαμβανόμενος τη χαρισματική φιλομάθεια του γιου του, τον στέλνει στα Αμπελάκια για περαιτέρω μόρφωση, επιστρέφοντας αργότερα, επιτελώντας για μικρό χρονικό διάστημα το λειτούργημα του δασκάλου στην κοινότητα Κισσού Πηλίου. Σε ηλικία είκοσι ετών, χτύπησε και σκότωσε στο χωριό του, το Βελεστίνο, έναν Τούρκο πρόκριτο, επειδή όπως αναφέρουν οι ιστορικοί, του είχε συμπεριφερθεί δεσποτικά, έτσι κατέφυγε στο Λιτόχωρο του Ολύμπου, όπου κατατάχθηκε στο σώμα των αρματολών του θείου του, Σπύρου Ζήρα.
Ο Νόμος είναι εκείνη η ελευθέρα απόφασις, οπού με την συγκατάθεσιν όλου του λαού έγινεν.
«Τα Δίκαια του Ανθρώπου», άρθρο 4
Περνώντας για λίγο καιρό τις κακουχίες ενός αντάρτη αρματολού, καταφεύγει στο Άγιο Όρος, φιλοξενούμενος του ηγουμένου της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου, Κοσμά, με τον οποίο και ανέπτυξε στενή φιλία. Κατά την παραμονή του στη μονή, συνδέθηκε φιλικά με τον συμπατριώτη του, τον μετέπειτα Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, ο οποίος του είχε παραχωρήσει τα κλειδιά της βιβλιοθήκης της φημισμένης Αθωνιάδας Σχολής για να εμπλουτίσει τις γνώσεις του, κατακτώντας έτσι τον κύριο όγκο της μόρφωσής του. Το 1785 φεύγει για την Κωνσταντινούπολη, όπου συνέχισε τις σπουδές του εντασσόμενος στο βαθιά μορφωτικό περιβάλλον των Φαναριωτών. Το 1788, εγκαθίσταται στη Βλαχία ως γραμματέας του ηγεμόνα Μαυρογένη, και εκεί είναι που ανέπτυξε τις ιδέες για ένα αντι-οθωμανικό κίνημα. Όταν οι Αυστριακοί και οι Ρώσοι κατέλαβαν το Βουκουρέστι, πρωτεύουσα της Ρουμανίας, ο Ρήγας ανέλαβε τα καθήκοντα γραμματέα του Χριστόδουλου Κιρλιάνου, τον οποίο το 1790 ακολούθησε στη Βιέννη.
Κατά την παραμονή του στη Βιέννη, ξεκίνησε και το συγγραφικό του έργο με τα πρώτα δύο του βιβλία «Σχολείον των ντελικάτων εραστών» και «Φυσικής Απάνθισμα», με τα οποία έκανε γνωστές τις απελευθερωτικές του ιδέες στους υπόδουλους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Ρήγας, όντας βαθύτατα πατριώτης, ξεκινά να καλλιεργεί ιδέες για απελευθέρωση της Ελλάδας και όλων των υπόδουλων λαών από τους Οθωμανούς. Παροτρύνει τους συμπατριώτες του στην Ελλάδα να εξεγερθούν κατά της τουρκοκρατίας και να αγωνισθούν για την ανεξαρτησία τους. Σε κάποιο γραπτό του, ανέφερε τα ακόλουθα: «Όντας φύσει φιλλέλην δεν ευχαριστήθην μόνον απλώς να θρηνήσω την κατάστασιν του Γένους μου, αλλά και συνδρομήν να επιφέρω επάσχισα, όσον το επ’ εμοί».
Ο ιερός της πατρίδος έρως εμφωλεύει εις την καρδίαν, και η καρδία δεν γηράσκει ποτέ.
«Ηθικός Τρίπους», σελ. 118
Ο Βελεστινλής εργάστηκε επίσης στο Βουκουρέστι ως γραμματέας πλούσιων Ελλήνων, μια θέση που ευνοούσε την τριβή του Ρήγα με τις εξελίξεις. Ανήσυχος για το μέλλον της πατρίδας του, ξεκίνησε να μελετά και να αναπτύσσει ένα είδος σχεδίου για την Απελευθέρωση της Ελλάδας, κάτι το οποίο ευνόησε και η επικράτηση της Γαλλικής Επανάστασης το 1789. Μετά από αυτό, ο Ρήγας ξεκίνησε να μελετά εντατικά και να ενστερνίζεται το Επαναστατικό Σύνταγμα της Γαλλίας, καθώς και να σχηματίζει σταδιακά το Σύνταγμα που θα ήθελε για την Ελλάδα μετά την απελευθέρωσή της.
Κατά την παραμονή του στο εξωτερικό, ο Ρήγας θα συλλάβει και θα καταγράψει πρωτοφανείς επαναστατικές ιδέες, που αποτελούν ίσως μέχρι και σήμερα μοναδικό έργο στην ελληνική βιβλιογραφία. Οι ερευνητές της βιογραφίας και έργου του, χαρακτηρίζουν τον Φεραίο ως τον πρόδρομο της Φιλικής Εταιρίας και τα γραπτά του ως την έμπνευση για την επανάσταση. Αναμφίβολα, τα σημαντικότερά του δημιουργήματα μεταξύ άλλων είναι τρία: «Η Νέα Πολιτική Διοίκησης των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας», «Ο Θούριος» που είναι το τρίτο μέρος της «Νέας πολιτικής Διοίκησης» και η «Χάρτα της Ελλάδας».
Όλον το έθνος αδικείται, όταν αδικείται ένας μόνος πολίτης.
«Τα Δίκαια του Ανθρώπου», άρθρο 23
Ο Θούριος είναι αυτός που συνέδεσε στο μυαλό μας τον Βελεστινλή με την επέτειο της 25ης Μαρτίου. Γράφτηκε το 1797 και αποτελεί κατ’ ουσία ένα επαναστατικό πολεμικό κάλεσμα για ένοπλη εξέγερση και ελευθερία των υπόδουλων βαλκανικών λαών. Πρόκειται για έμμετρο κείμενο με πολλά στοιχεία αφηγηματικότητας, μέσω του οποίου ο Ρήγας αποβλέπει να μεταφέρει και να καταστήσει κατανοητές τις ιδέες του δικαίου και της ελευθερίας. Συγκινητικό είναι το γεγονός ότι στα Οκτωβριανά του 1931, οι διαδηλωτές έψαλλαν κατά τη διάρκεια των επεισοδίων τον «Θούριο» όπως γράφει ο Κώστας Κύρρης, στο «Η Κύπρος και ο Ρήγας», που παρουσιάστηκε στο Επιστημονικό Συμπόσιο «Ρήγας Βελεστινλής-200 χρόνια από τον θάνατό του». Όπως σχολιάζει χαρακτηριστικά ο Λέανδρος Βρανούσης, «Ο Θούριος δεν ήταν ένα απλό πατριωτικό τραγούδι, αλλ’ ανοικτή προκήρυξη, προσκλητήριο δυνάμεων και πρόγραμμα ενεργείας, σύνθημα επαναστατικού συναγερμού για όλη την τουρκοκρατούμενη Βαλκανική και Εγγύς Ανατολή».
«Ώς πότε παλικάρια να ζούμεν στα στενά,
Mονάχοι σα λιοντάρια, σταις ράχαις στα βουνά;»
Το έργο του «Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας» αποτελείται από τέσσερα μέρη και περιέχει:
- τον Θούριο, γνωστό επαναστατικό άσμα
- μία επαναστατική προκήρυξη
- τη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου, σύμφωνα με τα πρότυπα των Γάλλων Διαφωτιστών
- το Σύνταγμα του Ρήγα
Μέσω αυτού του τεράστιας σημασίας έργου του, επεδίωξε να «μυήσει» τους υπόδουλους λαούς στις ιδέες της ελευθερίας και εν τέλει να πραγματώσει το πολιτικό του όραμα που ήταν η δημιουργία μιας πολυεθνικής βαλκανικής επικράτειας, που θα ήταν απαλλαγμένη από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και στην οποία οι Έλληνες θα είχαν κυρίαρχη θέση. Επεδίωξε μάλιστα, να συναντήσει τον Ναπολέοντα για να ζητήσει τη βοήθειά του. Συνελήφθη όμως, στις 8 Δεκεμβρίου του 1797 από τους Αυστριακούς στην Τεργέστη και παραδόθηκε στους Οθωμανούς.
«Δίκαια του Ανθρώπου» Άρθρον 2. – Αυτά τα Φυσικά Δίκαια είναι: πρώτον, το να είμεθα όλοι ίσοι και όχι ο ένας ανώτερος από τον άλλον· δεύτερον, να είμεθα ελεύθεροι και όχι ο ένας σκλάβος του αλλουνού· τρίτον, να είμεθα σίγουροι εις την ζωήν μας, και κανένας να μην ημπορή να μας την πάρη αδίκως και κατά την φαντασίαν· και τέταρτον, τα κτήματα οπού έχομεν κανένας να μην ημπορή να μας εγγίζη, αλλ’ είναι ιδικά μας και των κληρονόμων μας.
Το τρίτο αλλά εξίσου σημαντικό έργο του είναι η γνωστή «Χάρτα της Ελλάδος», η οποία δημιουργήθηκε από τον Ρήγα εκ του μηδενός και μετά από πολύχρονη μελέτη των ιστορικών και γεωγραφικών πηγών. Η δημιουργία της Χάρτας της Ελλάδος διήρκησε από τον Αύγουστο του 1796 έως τον Δεκέμβριο του 1797. Αποτελείται από 12 φύλλα διαστάσεων το καθένα 50×70 εκ. περίπου, που αν συνενωθούν όλα μαζί, τότε δημιουργείται ένας, για πρώτη φορά τέτοιων διαστάσεων, 2×2 μ. χάρτης του βαλκανικού χώρου. Ο πλήρης τίτλος βρίσκεται στο τέταρτο φύλλο της Χάρτας και έχει ως εξής: «Χάρτα της Ελλάδος εν ής περιέχονται αι Νήσοι αυτής και μέρος των εις την Ευρώπην και Μικράν Ασίαν πολυαρίθμων αποικιών αυτής περιοριζομένων, απ’ ανατολών δια των Μύρων της Λυκίας μέχρι του Αργανθονίου όρος της Βιθυνίας, απ’ άρκτου, δια του Άκ Κερμανίου, των Καρπαθίων όρων και Δουνάβεως και Σάββα των ποταμών. Από δυσμών δια του Ούννα και του Ιονίου πελάγους. Από μεσημβρίας δια του Λιβυκού. Τα πλείω με τας παλαιάς και νέας ονομασίας. Προς δε 9 επιπεδογραφίας τινών περιφήμων πόλεων και τόπων Αυτής συντείνουσαι εις την κατάληψιν του Νέου Αναχάρσιδος. Μία χρονολογία των βασιλέων και μεγάλων ανθρώπων Αυτής. 161 τύποι ελληνικών νομισμάτων ερανισθέντων εκ του αυτοκρατορικού ταμείου της Αυστρίας προς αμυδράν ιδέαν της αρχαιολογίας. Εν σώμα εις 12 τμήματα. Νυν πρώτον εκδοθείσα παρά του Ρήγα Βελεστινλή του Θετταλού, χάριν των Ελλήνων και Φιλελλήνων. 1797. Εχαράχθη παρά του Φρανσουά Μύλλερ εν Βιέν.(νη)».
Η περιοχή που απεικονίζει η Χάρτα, σύμφωνα και με την περιγραφή του τίτλου, είναι η περιοχή που ορίζεται από τον Δούναβη μέχρι το Λιβυκό Πέλαγος, κατά γεωγραφικό πλάτος και από την Αδριατική μέχρι τον Εύξεινο Πόντο κατά γεωγραφικό μήκος, μαζί με μέρος της Μικράς Ασίας, τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου πελάγους, την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα. Σε μια εποχή περιορισμένης δυνατότητας εκτύπωσης, ο Φεραίος κατάφερε να τυπώσει τεράστιο αριθμό αντιτύπων με δικά του έξοδα, με σκοπό τη διάδοση των ιδεών του. Πληροφορίες μιλούν για δύο με τρεις χιλιάδες αντίτυπα των έργων του, τα οποία όμως κατασχέθηκαν κατά τη σύλληψή του.
Η προδρομική προσφορά του Ρήγα Φεραίου για την ελευθερία της Ελλάδος ήταν ευρέως γνωστή και κοινώς αποδεκτή σε όλο το φάσμα του ελληνικού λαού. Συγκεκριμένα, ο αρχιστράτηγος της Επανάστασης Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, προτρέπει τους Έλληνες «να μην απομακρυνθούν από τον Θούριο του Ρήγα». Ο Γεώργιος Τερτσέτης, προλογίζοντας τα Απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη, γράφει για τον Ρήγα: «Ο Ρήγας Φεραίος εστάθη ο μέγας ευεργέτης της φυλής μας, το μελάνι του θα είναι πολύτιμο ενώπιον Θεού, όσο το αίμα του άγιο […].
Για την Πατρίδα όλοι να ‘χωμεν μια καρδιά.
«Θούριος», στιχ. 42
Το έντυπο «Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας» με τις επαναστατικές θέσεις τυπώθηκε τον Οκτώβριο του 1797 στη Βιέννη σε τρεις χιλιάδες αντίτυπα. Τα περισσότερα από αυτά κατασχέθηκαν στην Τεργέστη και στη Βιέννη και ελάχιστα κυκλοφόρησαν. Τον Δεκέμβριο του ’97 κατασχέθηκαν στην Τεργέστη τρία κιβώτια με το επαναστατικό υλικό που είχαν παραλήπτη τον έμπιστο του Ρήγα, Αντώνιο Κορωνιό. Το γράμμα που συνόδευε το υλικό του Ρήγα, έπεσε στα χέρια του Δημήτρη Οικονόμου, που ήταν συνεργάτης του Κορωνιού. Ο Οικονόμου διάβασε το γράμμα, άνοιξε τα κιβώτια και όταν είδε το υλικό που περιείχαν μετέβη στην αστυνομία, καταδίδοντας τον Ρήγα. Έτσι, όταν ο Ρήγας ανύποπτος έφτασε στην Τεργέστη, συνελήφθη από τις αρχές. Το τι ακολούθησε είναι αναμενόμενο εν πολλοίς. Αφού ανακρίθηκε και βασανίστηκε βάναυσα για να αποκαλύψει το έργο του, τους συνεργάτες του και τον σκοπό του, παρόλο που ήταν γνωστός μέσα από το υλικό που κατασχέθηκε, εστάλη στη συνέχεια αλυσοδεμένος στη Βιέννη. Εν τω μεταξύ, η αυστριακή κυβέρνηση ειδοποίησε τους Τούρκους και μετά από ανταλλαγή εγγράφων, ο Ρήγας και οι σύντροφοί του παραδόθηκαν στους Τούρκους και οδηγήθηκαν στο Βελιγράδι, όπου στραγγαλίστηκαν στις 24 Ιουνίου του 1798.
Κατά τα δεκαήμερα βασανιστήρια, τη φυλάκιση και εν τέλει τη θανάτωση, ο Ρήγας Φεραίος είχε στο πλάι του τους εφτά συντρόφους του μεταξύ των οποίων ήταν και ο Ιωάννης Καρατζάς, λόγιος Έλληνας της Κύπρου από τη Λευκωσία. Χάρη της μνήμης τους, αυτοί είναι οι σύντροφοι του Βελεστινλή: Ευστράτιος Αργέντης (31 χρονών, έμπορος από τη Χίο), Δημήτριος Νικολίδης (32 χρονών, γιατρός από τα Ιωάννινα), Αντώνιος Κορωνιός (27 χρονών, έμπορος και λόγιος από τη Χίο), Ιωάννης Καρατζάς (31 χρονών, λόγιος από τη Λευκωσία της Κύπρου), Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούντζιας (22 χρονών, έμπορος από την Σιάτιστα), Ιωάννης Εμμανουήλ (24 χρονών, φοιτητής της Ιατρικής από τη Καστοριά) και Παναγιώτης Εμμανουήλ (22 χρονών, αδερφός του προηγούμενου και υπάλληλος του Αργέντη). Τα ιερά τους πτώματα πετάχτηκαν από τις αρχές στον Δούναβη, με σκοπό να τους κατηγορήσουν ότι προσπάθησαν να αποδράσουν.
Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθεί,
παρά να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί.
«Θούριος», στιχ. 57-58
Δεν επιδέχεται αμφισβήτησης το δυσθεώρητο επαναστατικό ύψος αυτού του μεγάλου Έλληνα, αυτού του ανθρώπου που θυσίασε τη ζωή του από την παιδική του ηλικία για να μορφωθεί και να προσφέρει στην υπόδουλη Ελλάδα ό,τι μπορούσε, με σκοπό να την απελευθερώσει. Μέσα από την πορεία του, φαίνεται ξεκάθαρα ότι δεν υπολόγιζε προσωπικές δυσκολίες, μπροστά στο ιερό καθήκον για ελευθερία της πατρίδας. Χωρίς αμφιβολία, στον Ρήγα Φεραίο οφείλει η Ελλάδα κατά μεγάλο ποσοστό την παρακαταθήκη, με την οποία μπολιάστηκαν οι επαναστατημένοι Έλληνες του 1821. Δυστυχώς, δεν έζησε για να δει την Ελλάδα να επαναστατεί και εν τέλει να απελευθερώνεται, κάτι το οποίο αποτελούσε όνειρο για αυτόν. Η μορφή του ας αποτελέσει φάρο φωτοδότη στον δικό μας αγώνα για την απελευθέρωση της Κύπρου.
Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη.
«Τα Δίκαια του Ανθρώπου», 22
Γραφείο Τύπου
Π.Ε.Ο.Φ Θεσσαλονίκης
Π.Ε.Ο.Φ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 